"Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΦΟΒΟΥ ΚΑΙ Ο ΦΟΒΟΣ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ"

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΟ κα.ΕΛΕΝΗ ΚΟΛΤΣΙΔΑ

 ΣΤΟΝ ΕΘΕΛΟΝΤΙΚΟ ΦΟΡΕΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ

“ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΕΝΕΡΓΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ”

Με μεγάλη χαρά φιλοξενούμε στην Ιστοσελίδα μας,

την κα.Ελένη Κολτσίδα, Ψυχολόγο, Σύμβουλο Προσωποκεντρικής Προσέγγισης.

Η κα.Κολτσίδα θα μας μιλήσει για την έννοια του φόβου καθώς επίσης για τον φόβο και την ανασφάλεια στα χρόνια της κρίσης

- Κα.Κολτσίδα, θα θέλαμε να μας δώσετε τον ορισμό της έννοιας του φόβου, σύμφωνα με την επιστημονική ιδιότητα σας, ως Ψυχολόγου 
O φόβος είναι ένα από τα βασικά συναισθήματα του ανθρώπου που προκαλείται από την συνειδητοποίηση ενός πραγματικού ή πλασματικού κινδύνου, μιας απειλής. 

Είναι μία φυσιολογική αμυντική αντίδραση του οργανισμού η οποία προκαλείται είτε αυθόρμητα είτε ως αποτέλεσμα σκέψεων.

Είναι σημαντικό να τονίσουμε την διαφορά ανάμεσα στον φόβο και το άγχος, καθώς με αυτό περιγράφουμε μία κατάσταση η οποία περιλαμβάνει και συναισθήματα όπως ο φόβος αλλά αναφέρεται σε μία γενικότερη κατάσταση του οργανισμού. 

- Ποιοι είναι εκείνοι οι παράγοντες και οι αιτίες που οδηγούν έναν άνθρωπο να νιώθει και να βιώνει το συναίσθημα του φόβου 
Ο φόβος αποσκοπεί να μας προστατεύσει από μία απειλή, έτσι «ενεργοποιεί» την κατάσταση του άγχους προκειμένου να είμαστε σε ετοιμότητα να αντιμετωπίσουμε τον κίνδυνο. 

Οι αιτίες διακρίνονται σε εξωτερικές και εσωτερικές, αν και συνήθως βρίσκονται σε αλληλεπίδραση.

Ο φόβος λοιπόν μπορεί να προκαλείται από εξωτερικές καταστάσεις. 

Για παράδειγμα μπορεί να αντιλαμβάνομαι ότι στο εργασιακό μου περιβάλλον υπάρχει κίνδυνος απόλυσης και φοβάμαι ότι θα χάσω τη δουλειά μου.

Μπορεί όμως να προκαλείται και από εσωτερικές καταστάσεις όπως οι σκέψεις που κάνουμε και ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε το περιβάλλον μας. 

Για παράδειγμα, πρόκειται να δώσω εξετάσεις και αν αποτύχω πιστεύω ότι θα απογοητεύσω τους δικούς μου ανθρώπους.

Αυτή η σκέψη μπορεί να μας προκαλέσει το συναίσθημα του φόβου και να προκαλέσει μία κατάσταση άγχους. Έτσι, επειδή φοβάμαι, σκέφτομαι πιο απαισιόδοξα για ένα πρόβλημα π.χ στη δουλειά μου ή στις διαπροσωπικές μου σχέσεις.

Πρόκειται λοιπόν για μία αλυσίδα συναισθημάτων, σκέψεων και αντιδράσεων που μερικές φορές μας παγιδεύουν σε έναν φαύλο κύκλο που δυσκολευόμαστε να σπάσουμε.

- Είναι υγιές συναίσθημα ο φόβος;

Ο φόβος, παρόλο που θεωρείται ένα δυσάρεστο και έντονο συναίσθημα, λειτουργεί ως μηχανισμός επιβίωσης και προστασίας.

Αν δεν υπήρχε το συναίσθημα του φόβου, ο άνθρωπος δε θα ήταν σε θέση να αντιληφθεί τους κινδύνους που τον απειλούν και θα ήταν ανίσχυρος να προστατεύσει τον εαυτό του και τη ζωή των άλλων. 

Όμως, ενώ ο φόβος είναι χρήσιμος, η φοβία είναι μια δυσάρεστη (συναισθηματικά) και άκρως δυσλειτουργική (ως συμπεριφορική αντίδραση) κατάσταση, που παγιδεύει το άτομο, περιορίζοντας τη ζωή του και χωρίς πραγματικά να την προστατεύει, όπως γίνεται στην περίπτωση του φόβου 

- Πότε ο φόβος γίνεται φοβία; Ποια είναι η διαφορά του φόβου με τις φοβίες; 

Η κύρια λοιπόν διάκριση μεταξύ του φόβου και της φοβίας έγκειται στο ότι ο φόβος είναι μία φυσιολογική και αναμενόμενη αντίδραση απέναντι σε έναν πραγματικό κίνδυνο ή μία ορατή απειλή, ενώ η φοβία είναι μία υπερβολική αντίδραση φόβου, καθαρά υποκειμενική και εντελώς δυσανάλογη με το μέγεθος του πραγματικού κινδύνου ή της επικείμενης απειλής. 

Με άλλα λόγια, στη φοβία δεν υπάρχει αντικειμενικός, πραγματικός κίνδυνος κατά της ζωής του ατόμου, απλώς το ίδιο το άτομο αντιδράει ακριβώς σα να απειλείται η ζωή του. 

Σε αυτή την περίπτωση, όπου υποκειμενικά αξιολογούμε μία κατάσταση ως απειλητική, ο φόβος που πυροδοτείται και οι σωματικές αντιδράσεις ξεφεύγουν από τη φυσιολογική λειτουργία του άγχους, εκδηλώνονται πλέον ως φοβία.

Η φοβία λοιπόν, είναι το παθολογικό άγχος που εκδηλώνεται αποκλειστικά σε συνάρτηση με συγκεκριμένες περιστάσεις ή αντικείμενα. 

Στην περίπτωση των φοβιών αλλά και του άγχους, έχει πολύ μεγάλη αξία να αντιληφθούμε ότι δεν είναι τα φοβικά -εξωτερικά αντικείμενα αυτά καθαυτά που μας προκαλούν φόβο και άγχος, όσο ο τρόπος που εμείς τα αντιμετωπίζουμε, σκεπτόμενοι πάνω σε αυτά και αντιδρώντας ανάλογα.  

Για παράδειγμα, αν εγώ πρόκειται να κάνω ένα ταξίδι με το αεροπλάνο, και σκέπτομαι όλη την ώρα ότι το αεροπλάνο που θα ταξιδέψω μπορεί να πάθει κάποια βλάβη και να πέσει, αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα να αγχωθώ ακόμα περισσότερο

- Ποιες είναι οι επιπτώσεις του φόβου, όταν αυτός ξεπερνάει τα όρια του φυσιολογικού, τόσο σε προσωπικό επίπεδο, όσο και στη σχέση μας με τους άλλους ανθρώπους; 
Καταρχήν άμεση συνέπεια στην συμπεριφορά είναι ότι αποφεύγονται όλες οι δραστηριότητες στις οποίες κάποιος πιστεύει ότι θα αισθανθεί ή θα σκεφτεί δυσάρεστα. Έτσι, η καθημερινότητα μας επηρεάζεται σημαντικά με αποτέλεσμα δραστηριότητες που κάποτε προκαλούσαν ικανοποίηση, να μοιάζουν όλο και πιο δύσκολες. 

Το αποτέλεσμα δυστυχώς είναι περιορισμός της ζωής εξαιτίας της αποφυγής και η μείωση της ποιότητας της διάθεσης και της αυτοεκτίμησης. 

Όσον αφορά τις διαπροσωπικές μας σχέσεις, σίγουρα επηρεάζονται κυρίως δυσάρεστα, καθώς οι φοβίες μας κάνουν όλο και πιο άκαμπτους στην συμπεριφορά μας και κάποιες φορές οδηγούν στην απομόνωση την οποία το ίδιο το άτομο μπορεί να επιβάλλει στον εαυτό του, ώστε να μην εκθέτει τις ευάλωτες πλευρές του στους γύρω του. 

Συναισθήματα ντροπής, θυμού ή απόγνωσης συχνά συνυπάρχουν, ειδικά όταν το άτομο προβαίνει σε σύγκριση ανάμεσα στον εαυτό πριν να αποκτήσει τις φοβίες και μετά. 

Επιπλέον, οι κοντινοί μας άνθρωποι μπορεί να δυσκολεύονται να διαχειριστούν την κατάσταση και να μην δείχνουν την απαραίτητη κατανόηση ή να νιώθουν αμηχανία καθιστώντας τους μερικές φορές μη βοηθητικούς. 

- Πρέπει να εξοικειωνόμαστε με τους φόβους μας και να τους δεχόμαστε, ή να προσπαθούμε να τους καταπολεμούμε; 
Τους φόβους μας πρέπει πρώτα να τους αναγνωρίσουμε για να μπορέσουμε να τους απομυθοποιήσουμε και να τους αντιμετωπίσουμε. 

Δεν είναι ντροπή ούτε ένδειξη αδυναμίας χαρακτήρα για κάποιον να φοβάται. Ωστόσο, προκειμένου να αναγνωρίσουμε έναν φόβο πρέπει να είμαστε σε επαφή με τον εαυτό μας και να «ακούμε» τα συναισθήματα μας. 

Μόνο όταν αποδεχόμαστε τον εαυτό μας όπως πραγματικά είναι, μπορούμε να αλλάξουμε (Rogers).

- Τα τελευταία χρόνια λόγω της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης που βιώνει η κοινωνία μας, γνωρίζετε μέσα από την επαγγελματική σας εμπειρία, αν το αίσθημα του φόβου και της ανασφάλειας έχει αυξηθεί, σε σχέση με το παρελθόν; 

Κατά την πορεία της οικονομικής ανόδου της χώρας, ελάχιστοι μπορούσαν να προβλέψουν τη σημερινή ακραία κατάσταση, η οποία οδήγησε μετά από αρκετά χρόνια ευημερίας, σημαντική μερίδα του πληθυσμού σε κατάσταση φτώχειας. 

Στην κατάσταση αυτή οι άνθρωποι βιώνουν συναισθήματα ντροπής, ενοχής και φόβου όχι μόνο για την απώλεια της προσωπικής περιουσίας και των εισοδημάτων τους αλλά και για την απώλεια της κοινωνικής τους θέσης και την αβεβαιότητα για το μέλλον. 

Συνεπώς αυτό δημιουργεί όλο και πιο στρεσσογόνες συνθήκες κάτω από τις οποίες πρέπει να ανταποκριθούμε και επιβαρύνει τις ήδη υπάρχουσες δυσκολίες.

- Καθημερινά δεχόμαστε έναν βομβαρδισμό από αρνητικές ειδήσεις που εντείνουν τον φόβο και την ανασφάλεια των ανθρώπων για το αύριο, όσον αφορά σε θέματα υπαρξιακής φύσεως και επιβίωσης, ο φόβος για το αν θα έχουν δουλειά, αν θα έχουν να πληρώσουν για τις βιοποριστικές ανάγκες της οικογένειας, κ.τ.λ
Πόσο εύκολο λοιπόν είναι να διαχειριστούμε τον φόβο όταν αυτός συνδέεται με τη δυσκολία κάλυψης των βασικών αναγκών επιβίωσης του ανθρώπου, και όχι απλά με αδυναμία ικανοποίησης επίπλαστων καταναλωτικών αναγκών. 

Ασφαλώς και ο φόβος απώλειας ακόμα και της ικανότητας επιβίωσης είναι πιο δύσκολα διαχειρίσιμος γιατί είναι καθημερινός ενώ ο κίνδυνος απώλειας των λίγων αγαθών είναι υπαρκτός και συνδέεται με άλλα ζητήματα όπως η απώλεια της κοινωνικότητας, το αίσθημα του «άχρηστου» κτλ.

Επιπλέον, ο φόβος αυτός εντείνεται από την περιρρέουσα ατμόσφαιρα γιατί εδώ και μια πενταετία βρισκόμαστε με τον φόβο «να μην χρεοκοπήσουμε», «να μη βγούμε από το ευρώ» κτλ. Ωστόσο οι ειδήσεις ακόμα και τα χρόνια της οικονομικής ευμάρειας είχαν πολλές φορές αρνητική χροιά, παρουσίαζαν αρνητικές εικόνες και καλλιεργούσαν ακόμα και τότε φόβους (πχ. Ξενοφοβία)

Μια ακόμη δυσκολία στη διαχείριση έχει να κάνει με το γεγονός, τα χρήματα και ο χρόνος δεν περισσεύουν για να απευθυνθεί κανείς σε κάποιον ειδικό για να ζητήσει βοήθεια στην αντιμετώπιση του άγχους ή των φοβιών του όταν αυτό απαιτείται.

Άλλωστε μιλάμε για μία πρωτόγνωρη κατάσταση για πολλούς ανθρώπους οι οποίοι είχαν προγραμματίσει την ζωή τους με βάση τα δεδομένα που υπήρχαν πριν την κρίση. 

Οι άνθρωποι που έχουν μεγαλώσει σε ένα οικογενειακό περιβάλλον  όπου έμαθαν σε αυτό το οικογενειακό περιβάλλον ότι η συνέπεια στις υποχρεώσεις τους είναι μία σημαντικότατη αξία, βιώνουν φόβο και άγχος, καθώς νιώθουν ότι η εικόνα που έχουν για τον εαυτό τους ως «αξιοπρεπείς», απειλείται να καταρρεύσει, εφόσον δυσκολεύονται να τα βγάλουν πέρα.

Ωστόσο ο παθολογικός φόβος, μας καθιστά δυσλειτουργικούς και στη χειρότερη περίπτωση μπορεί να οδηγήσει σε επικίνδυνες συμπεριφορές και καταστάσεις.

Τελικά, ας μην ξεχνάμε ότι η κρίση φανερώνει την ανάγκη να μετακινηθούμε από το ατομικό στο συλλογικό και να αναζητήσουμε τρόπους οι οποίοι θα κατευθύνονται προς την αναζήτηση της αλληλεγγύης και ουσιαστικής προσπάθειας για αλλαγή προς το καλύτερο. 


- Ένα άλλο στοιχείο, που συνδέεται με την οικονομική και κοινωνική κρίση , είναι πως έχουν ενταθεί τα φαινόμενα βίας, ρατσισμού, παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δημιουργώντας ένα κλίμα φόβου και ανασφάλειας. 

Θα Θέλαμε την επιστημονική σας άποψη πάνω στο συγκεκριμένο θέμα. 

Συχνά ο φόβος γίνεται αντικείμενο ελέγχου και μετατρέπεται σε ένα εργαλείο χειρισμού συνειδήσεων. Ωστόσο ζητήματα όπως ο ρατσισμός, η βία, η ξενοφοβία κτλ δεν γεννήθηκαν με την κρίση, αλλά προϋπήρχαν.

Η ύφεση, η ανεργία, οι μειώσεις εισοδημάτων και η διόγκωση της φτώχειας επιδείνωσαν τις συνθήκες διαβίωσης, ενέτειναν τα προβλήματα σωματικής και ψυχικής υγείας και αύξησαν τα ποσοστά των αυτοκτονιών και της θνησιμότητας. 

Την ίδια στιγμή, άρχισαν να κερδίζουν έδαφος οι πολιτικές και πρακτικές καταστολής, οι συνεχείς παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ο ρατσισμός και η βία, ενώ ταυτόχρονα, ενισχύθηκε το κλίμα φόβου και ανασφάλειας. 

Η κατασκευή ενόχων είναι κάτι υπαρκτό και η στοχοποίηση της διαφορετικότητας επίσης. Η διαχείριση του φόβου έχει μετατραπεί σε αυτοσκοπό και βασική επιδίωξη φαίνεται να είναι ο αποπροσανατολισμός της κοινής γνώμης, η αναπαραγωγή προκαταλήψεων και η ανάδειξη αποδιοπομπαίων τράγων. 

Έχει αποδειχτεί ιστορικά ότι σε περιόδους κρίσης όπου η κοινωνική συνοχή απειλείται, δημιουργείται πρόσφορο έδαφος για ακραίες πρακτικές οι οποίες τελικά εκτονώνουν τον θυμό και την απόγνωση αλλά οδηγούν σε επικίνδυνες καταστάσεις και δίνουν συχνά πλασματικές λύσεις. 

Είναι στιγμές που δεν πρέπει να παρασυρόμαστε από τα συναισθήματα μας αλλά να προτάσσουμε την κριτική μας σκέψη ώστε να αξιολογούμε σωστά τις περιστάσεις.

- Κλείνοντας κα.Κολτσίδα, μπορείτε να μας δώσετε κάποιες γενικές κατευθύνσεις-συμβουλές για το πως μπορούμε να είμαστε λειτουργικοί μέσα από τους φόβους που ο καθένας μας μπορεί να έχει.

Τι μπορούμε να κάνουμε από μόνοι μας για να βοηθήσουμε τον εαυτό μας και ποιο είναι εκείνο το κομβικό σημείο που θα πρέπει να ζητήσουμε τη βοήθεια ενός ειδικού

Θα πρέπει πρώτα να μάθουμε να παρακολουθούμε τις σκέψεις εκείνες που νιώθουμε ότι μας προκαλούν το περισσότερο άγχος. Αν δεν καταφέρουμε να εντοπίσουμε τις αγχωτικές μας σκέψεις, και τις ειδικές εκείνες συνθήκες (τις εξωτερικές καταστάσεις του περιβάλλοντος) που τις πυροδοτούν, δε θα καταφέρουμε και να τις ελέγξουμε.

Για το σκοπό αυτό μπορούμε να κρατάμε κάποια Ημερολόγια, όπου θα σημειώνουμε τις πιο αγχωτικές σκέψεις που κάναμε κατά τη διάρκεια της κάθε μέρας, σημειώνοντας επίσης σε ποιές εξωτερικές καταστάσεις εμφανίσθηκαν πιο έντονα και για περισσότερη ώρα.

Με τη συστηματική παρακολούθηση και καταγραφή των σκέψεων μας, θα μπορέσουμε να αντιληφθούμε την αγχωτική επίδραση που μας ασκούν και σταδιακά να αρχίσουμε να τις τροποποιούμε σε σκέψεις λιγότερο αγχωτικές και καταστροφικές. Αυτό δεν είναι τόσο απλό, όσο μπορεί να φαίνεται. 

Κάποιες φορές βέβαια τα αίτια μίας φοβίας μπορεί να κρύβουν βαθύτερα ζητήματα που αγγίζουν ανασφάλειες, εμπειρίες-τραυματικές ή όχι- που δεν έχουμε επεξεργαστεί επαρκώς αλλά και υπαρξιακές αναζητήσεις. 

Εκεί βρίσκεται η συμβολή του ειδικού, να διευκολύνει τον άνθρωπο που υποφέρει να φτάσει στην καρδιά του προβλήματος προσφέροντας κάτι παραπάνω από μία ανακούφιση.

Επίσης, αν υποφέρουμε από παθολογικό άγχος τις περισσότερες φορές αναγνωρίζουμε ότι ο φόβος που αισθανόμαστε είναι υπερβολικός ή παράλογος, αλλά δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι για να σταματήσουμε να τον νιώθουμε, οπότε στενοχωριόμαστε και χάνουμε την λειτουργικότητά μας σε διάφορους τομείς όπως στην εργασία σου, στις κοινωνικές και διαπροσωπικές σου σχέσεις.

Αν παρατηρούμε ότι τα πράγματα δεν γίνονται καλύτερα, ότι η δυσφορία μας παραμένει σταθερή ή αυξάνει, ότι η ζωή μας έχει υποστεί σημαντικούς περιορισμούς, τότε χρειάζεται να επισκεφτούμε κάποιον ειδικό. 

Μην αναβάλλετε συνέχεια, ο χρόνος είναι γιατρός όταν παρατηρείται μείωση των συμπτωμάτων. Στην αντίθετη περίπτωση (σταθερά άσχημη κατάσταση ή αυξανόμενη δυσκολία), ο χρόνος είναι εχθρός, καθώς βοηθά στην εγκατάσταση και χρονιότητα της διαταραχής.

Ευχαριστούμε θερμά την κα.Κολτσίδα για την πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη που είχαμε μαζί της  
Ευελπιστούμε και σε μελλοντικές δημιουργικές συνεργασίες

Ελένη Κολτσίδα

Ψυχολόγος, Σύμβουλος Προσωποκεντρικής Προσέγγισης

Απόφοιτη Παντείου Πανεπιστημίου

https://elenikoltsida.wordpress.com

Επιστημονική & Δημοσιογραφική Επιμέλεια

ΕΘΕΛΟΝΤΙΚΟΣ ΦΟΡΕΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ

"ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΕΝΕΡΓΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ

ΔΡΑΣΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΩΝ ΕΔΩ